Amnesty International veroordeelt Qatar: ‘Deze fout mag nooit meer gemaakt worden’

RENKUM Qatar, gastland van het wereldkampioenschap voetbal dat zondag van start gaat, liet schitterende stadions, hotels en andere faciliteiten bouwen. De arbeidsmigranten die het WK mogelijk maakten, betaalden daar een hoge prijs voor. 

door Job Boers

Sinds de toewijzing van het WK aan Qatar in 2010, hebben gerenommeerde journalisten en mensenrechtenorganisaties gegronde onderzoeken gedaan naar de misstanden in het land. Zoals voor velen bekend, kwamen er onthutsende resultaten naar voren. Er zouden ruim 6.500 arbeidsmigranten overleden zijn, de arbeiders maakten lange werkdagen in de hitte en kregen vaak te laat of helemaal niet betaald.

,,Veel arbeidsmigranten werden ziek of stierven waardoor families van overleden arbeiders achterbleven zonder kostwinner. De huisvesting, het gebrek aan rechten, de slavenbehandeling en de overlijdensaantallen zijn enkele van de vele problematieken. Qatar wilde haar imago verbeteren door het WK te organiseren en dat is overduidelijk niet gelukt’’, aldus persvoorlichter Ruud Bosgraaf van Amnesty International.

Volgens betrouwbare onderzoeken gaat het in ieder geval, vanaf 2012, om honderden doden en waarschijnlijk veel meer

OMGEKEERDE WAARHEID Naast de negatieve berichtgeving rondom de WK voorbereiding, klinken ook de geluiden vanuit pro Qatarese media dat er bij de sterftecijfers, alle expat overlijdens van de laatste tien jaar bij elkaar zijn opgeteld. Van de overlijdens, gerelateerd aan het WK, zou maar tien procent daadwerkelijk verongelukt zijn. 

FIFA-voorzitter Gianni Infantino spreekt over drie doden bij de bouw van stadions. Infantino baseert dat op voortgangsrapporten van het organiserend comité en volgens Qatar gaat het vaak om natuurlijke oorzaken die te wijten zijn aan bestaande hartfalen. 

,,Het is lastig om de exacte cijfers hard te maken. Volgens betrouwbare onderzoeken gaat het in ieder geval, vanaf 2012, om honderden doden en waarschijnlijk veel meer. De golfstaat blijft er schimmig over. Het gaat voor ons niet alleen om de overledenen, maar ook om de gevolgde ernstige gezondheidsklachten en om de schending van mensenrechten’’, vertelt Bosgraaf.

WELVAREND VERSUS ARM Nog voordat Qatar in 2010 werd gekozen als gastland voor het WK 2022, kwam de oliestaat in maart 2009 al in opspraak. Het Arabische land voerde een kafala-systeem in. Door de invoering van het systeem konden arbeidsmigranten het land niet verlaten of van baan wisselen zonder verkregen toestemming van hun werkgever. ,,Er zijn gouden bergen beloofd en arbeiders moesten niet alleen recruitment fees betalen om in landen zoals Qatar, Saudi Arabië, Bahrein en andere oliestaten te mogen werken. Het probleem zit veel dieper, niet alleen in het Midden-Oosten maar ook in andere welvarende landen. Het verschil is dat daar geen mondiale eindtoernooien gehouden worden en de problemen onder de radar blijven. Het is voor arme mensen uit Aziatische en Afrikaanse landen mogelijk om in een kort tijdsbestek, indien er gewerkt wordt onder normale werkomstandigheden, veel geld te verdienen in deze landen zodat ze als welvarend persoon terug keren naar het thuisland. Ze krijgen een kans en veel arbeiders pakken die mogelijkheid en mede door de gebrekkige taalkennis, rapporteren ze de misstanden niet of wordt er nooit naar hen geluisterd’’, somt de persvoorlichter op die daarbij benadrukt dat rijke Qatarezen daardoor makkelijk misbruik maken van de gastarbeiders.

(de tekst gaat onder de foto verder)

Foto via Amnesty International

QATAR ALS ARBEIDERSPARADIJS Er wordt in het Arabische land al tientallen jaren wel ergens gebouwd en ongeveer een miljoen buitenlandse arbeiders werken in de bouwsector. Door het WK groeide de werkgelegenheid enorm, niet alleen in de bouw. Om Qatar als arbeidersparadijs te bestempelen staat ver af van het westerse beeld én dat wordt onderbouwd in rapporten van mensenrechtenorganisaties. Voor veel verschillende nationaliteiten blijft het interessant om in Qatar en overige delen in het Midden-Oosten te werken. Migranten werken in Qatar in alle sectoren en op vrijwel alle niveaus, ook in het management en aan universiteiten. 

In de laatste twee decennia hebben rijke werkgevers veel migranten als veredelde slaven behandeld

MODERNE SLAVERNIJ De autocratisch geregeerde staat is voor zijn rijkdom afhankelijk van hoogopgeleide buitenlanders en van de laagstbetaalden. ,,In de laatste twee decennia hebben rijke werkgevers veel migranten als veredelde slaven ofwel de moderne slavernij behandeld. Zowel in de bouw van alle WK-faciliteiten als in de huishoudens, horeca en de chauffeurs. Het is schrijnend dat veel arbeidsmigranten onder slechte omstandigheden wonen en werken, mishandeld en verkracht worden maar zonder paspoort en geld geen kant op kunnen’’, geeft Bosgraaf aan. Hij wordt hierin gesteund door kritische rapporten van Amnesty International en Human Rights Watch over het arbeidssysteem dat dicht bij slavernij staat.

Het Qatarese tegengeluid is dat niemand gedwongen wordt om naar het land te komen. Volgens Bosgraaf heerst er dan ook een dubbel gevoel. ,,Het zijn vooral mannen met weinig onderwijs die zowel in eigen land als in Qatar in armoede leven. Daarbij, als zij vertrekken, staan er duizenden anderen te trappelen om hun plek in te nemen, zodat ook hun gezinnen kunnen overleven. Het probleem is dus een veel breder wereldwijd issue.’’

VERBETERING VAN WERKOMSTANDIGHEDEN In 2013 publiceerde The Guardian een vernietigende artikel over de uitbuiting van bouwvakkers in Qatarese stad Lusail City. Volgens onderzoek van The Guardian waren er in twee maanden tijd al 44 Nepalese arbeiders omgekomen. Mede door alle uitgeoefende druk heeft Qatar stappen genomen om de positie van arbeidsmigranten te verbeteren, in ieder geval op papier. In werkelijkheid blijft de situatie ver beneden alle peil.

,,Volgens een aantal laatste rapporten zijn de werkomstandigheden iets verbeterd, al is dat papieren werkelijkheid. Het minimum maandloon is nu ingesteld op 225 euro per maand terwijl een expat in Qatar duizenden euro’s per maand verdient. Tevens is het volgens de Qatarese overheid nu mogelijk om van werkgever te veranderen, krijgen arbeiders meer pauzes en hebben ze niet langer toestemming van hun werkgever nodig om Qatar te verlaten. Het is te weinig en veel te laat’’, stipt Bosgraaf aan. 

Tijdens het WK-bid waren er geen bepalingen over de mensenrechten opgenomen. Niets was vastgelegd. Dat moet anders in de komende jaren

Hij benadrukt dat, nu de bouwfase voor het WK is afgerond, er volgende uitdagingen liggen. ,,De overgebleven migranten moeten beter behandeld worden en er moet worden gezorgd voor compensatie van al die duizenden slachtoffers van de afgelopen jaren. Door het WK zijn alle misstanden breder in het licht gekomen en daardoor verbeteren hopelijk de omstandigheden, dat is waar we ons aan vast houden.’’

MENSENRECHTEN Het is hoog tijd voor Qatar en de FIFA om de uitgebuite arbeiders en hun families te compenseren. Het is daarnaast zaak voor de FIFA en andere invloedrijke sportorganisaties om volgende grootschalige wedstrijden en kampioenschappen niet meer in corrupte landen te laten plaatsvinden waar mensenrechten worden geschonden. 

Amnesty International ziet graag dat er na Qatar een ander beleid wordt gehanteerd bij het toekennen van (sport) evenementen. ,,Tijdens het WK-bid waren er geen bepalingen over de mensenrechten opgenomen. Nee, er was niets vastgelegd over migranten, arbeidsomstandigheden, mensenrechten en de LHBTQI+ gemeenschap. Dat moet anders in de komende jaren’’, vertelt Bosgraaf.

Volgens Bosgraaf is er de afgelopen jaren veel met de FIFA gesproken. ,,Als resultaat zijn er ‘logische’ bepalingen opgenomen waar landen aan moeten voldoen om een kampioenschap toegekend te krijgen. Dat de FIFA in de laatste twee decennia ook toernooien in corrupte en arme landen zoals Rusland, Brazilië en Zuid-Afrika heeft gehouden, maakt het lastig te geloven dat het in de toekomst anders zal zijn. De toewijzing van grote evenementen in corrupte en niet zuivere landen is ook bij andere sporten terug te zien. In de Formule 1 werd afgelopen jaar 25 procent van de races in niet-zuivere landen gereden en dat de Olympische Spelen in Brazilië, China en Rusland gehouden werd, is ook discutabel te noemen.”

EERST ZIEN DAN GELOVEN De vraag is in hoeverre er bij het toekennen van sportevenementen rekening gehouden moet worden met de politieke situatie in een land. Bosgraaf: ,,De FIFA is een grote en politieke organisatie die veel geld aan de toernooien verdient, terwijl de lokale bevolking of de arbeiders daar deels van profiteren maar grotendeel de dupe van zijn. Alle WK-stadions in Zuid-Afrika worden niet meer gebruikt en de prijzen van boodschappen stegen enorm voor de lokale mensen die al te maken hadden met een zwakke economie. Wij blijven wantrouwend over de beslissingen die de FIFA maakt voor de komende toernooien. De gesprekken met de wereldvoetbalbond hebben ervoor gezorgd dat er nu wel afspraken op papier staan. De toekenning van het WK 2030 vindt komend voorjaar plaats en de mogelijkheid bestaat dat het toernooi naar Saudi-Arabië gaat. Als er één land is dat niet aan de gestelde eisen kan voldoen, dan is het de oliestaat. Nee, wij willen het eerst zien en dan pas geloven dat de FIFA zich aan gemaakte afspraken zal houden.”

Deze Qatar-fout mag nooit meer worden gemaakt, het moet in de toekomst beter en iedereen in de wereld kan daar zijn steentje aan bijdragen

COMPENSATIEFONDS De Qatarese autoriteiten moeten zich opnieuw inzetten om de beloofde arbeidshervormingen nu én na het WK voetbal volledig waar te maken. Amnesty International herhaalt in de briefing Unfinished Business: Roadmap for Qatar to fulfil promises on migrant workers’ rights haar oproep aan de FIFA en Qatar om een compensatiefonds op te richten voor uitgebuite arbeidsmigranten. 

Amnesty is een wereldwijde petitie gestart, gericht aan de FIFA om zich publiekelijk uit te spreken over het opzetten van een compensatiefonds. De oproep van Amnesty wordt publiekelijk gesteund door meerdere voetbalbonden, supportersgroepen en sponsors van het WK. Toch hebben de FIFA en Qatar niet gereageerd al lijkt het of de FIFA er wel toe bereid is. ,,Zodra Qatar hier in mee gaat, erkennen ze hoe slecht ze migranten hebben behandeld en dat zal een klap in het gezicht zijn voor hen.”

,,We kunnen niets meer terugdraaien, maar er kan wel vooruit gekeken worden. We willen de FIFA, andere sportbonden én corrupte landen onder druk blijven zetten. Ons uiteindelijke doel is dat iedereen van sport kan genieten, zonder dat daar op welke wijze dan ook slachtoffers bij vallen. Er is nog een lange weg te gaan, maar met kleine stappen vooruit bereiken we waar we van dromen. Deze Qatar-fout mag nooit meer worden gemaakt, het moet in de toekomst beter en iedereen in de wereld kan daar zijn steentje aan bijdragen’’, sluit Bosgraaf af.

HANDTEKENINGENACTIE Nederland telt ruim 175 Amnesty-groepen waarin vrijwilligers zich hebben verenigd. In de regio Veenendaal bestaat er een kerngroep van ongeveer 5 vrijwilligers en een flexpool van ruim 70 mensen. Amnesty-groepen geven de acties van Amnesty op lokaal niveau vorm. Een actuele lokale én wereldwijde actie is de handtekeningenactie voor een betere behandeling van migranten waar momenteel al ruim 30.000 handtekeningen voor zijn opgehaald. De actie loopt door totdat er in maart 2023 weer een FIFA-congres plaats vindt. 

Dit artikel is gepubliceerd in de WK-krant die woensdag 16 november als bijlage bij Rijn en Veluwe verspreid is. Wil je de hele bijlage lezen, kijk dan hier voor de epaper.